Komunikacja jest fundamentem wszelkich relacji międzyludzkich. Jednak różnorodne bariery komunikacji mogą znacznie utrudniać porozumiewanie się i w ekstremalnych przypadkach prowadzić do całkowitego braku zrozumienia. Dlatego warto dowiedzieć się, czym są takie bariery, jak je rozpoznawać i jak skutecznie je pokonywać. W tym artykule przyjrzymy się temu tematowi z różnych perspektyw, oferując konkretne przykłady i praktyczne porady.
Czym Są Bariery Komunikacyjne?
Bariery komunikacyjne to różnorodne przeszkody, które zakłócają lub uniemożliwiają efektywną wymianę informacji między nadawcą a odbiorcą. Mogą one wynikać zarówno z czynników zewnętrznych, jak i wewnętrznych oraz obejmować aspekty fizyczne, psychologiczne, semantyczne, behawioralne i kulturowe.
Rodzaje Barier w Komunikacji Interpersonalnej
Istnieją różne rodzaje barier, które mogą wpłynąć na jakość i efektywność komunikacji. Są klasyfikowane w różnych sposób przez różnych autorów. My przedstawimy trzy najważniejsze podejścia do klasyfikacji takich przeszkód. Oto one.
Zewnętrzne i Wewnętrzne Bariery Komunikacyjne
To pierwszy rodzaj podejścia, który patrzy na komunikację z perspektywy wewnętrznej i zewnętrznej w stosunku do danej jednostki.
Bariery Zewnętrzne
Pierwsza grupą barier są występujące w naszym otoczeniu przeszkody, na które nie bardzo mamy wpływ. Zaliczamy do nich: fizyczną przestrzeń, w której się znajdujemy, hałasy, głośne rozmowy, awarie, ograniczenia czasowe czy też nieoczekiwane, niezależne od nas zdarzenia.
Bariery Wewnętrzne
Czynniki wewnętrzne mają związek z osobowością oraz inteligencją danej jednostki, jej dotychczasowymi doświadczeniami, przeżyciami, przekonaniami, preferencjami i umiejętnościami. To w dużej mierze czynniki psychologiczne i zdolności poznawcze, które charakteryzują daną osobę.
Brudna Dwunastka - Inna Klasyfikacja Przeszkód w Efektywnej Komunikacji
Inny, ciekawy podział zaproponował Thomas Gordon, amerykański psycholog i autor wielu bestsellerowych książek dla rodziców i nauczycieli oraz twórca tzw. koncepcji stosunków międzyludzkich bez zwycięzców i bez pokonanych. Ten podział, to tzw. brudny tuzin lub dwunastka (ang. dirty dozen).
Wyróżnia on 12 następujących reakcji zaburzających proces komunikacji:
chwalenie połączone z ocenianiem,
doradzanie,
grożenie,
krytykowanie,
logiczne argumentowanie,
moralizowanie,
odwracanie uwagi,
przezywanie,
rozkazywanie,
stawianie diagnozy,
stawianie zbyt wielu niewłaściwych pytań,
uspokajanie.
Powyższe zaburzenia podzielone są na 3 kategorie główne:
dawanie rozwiązań,
osądzanie,
unikanie udziału w troskach drugiego człowieka.
Gordon stworzył również ciekawy model zwany Oknem Zachowań (ang. behavior window), o którym być może napiszemy osobno w jednym z następnych artykułów.
Pięć Głównych Barier i Ich Przykłady
To najczęściej stosowany podział, który odpowiada na często zadawane pytanie: wymień 5 barier komunikacyjnych. Oto on.
Bariery Fizyczne
To fizyczne przeszkody wynikające z otoczenia, które utrudniają lub uniemożliwiają komunikację. Należy do nich hałas, odległość między rozmówcami, czy nieodpowiednie warunki akustyczne. Np. praca w hałaśliwym biurze może utrudniać rozmowy telefoniczne i spotkania zespołowe. W świecie pracy zdalnej są to również kłopoty z technologią, która wspiera rozmowy przez Internet lub brak dostępu do Internetu w ogóle.
Bariery Psychologiczne
Te przeszkody są efektem wewnętrznych stanów emocjonalnych i mentalnych rozmówców. Strach, uprzedzenia, brak zaufania czy stres mogą znacznie utrudniać efektywną komunikację. Pracownik, który czuje się niepewnie i obawia się krytyki może nie dzielić się swoimi pomysłami podczas spotkań, co ogranicza innowacyjność zespołu.
Bariery Semantyczne
To blokady wynikające z różnic w interpretacji znaczenia słów i fraz lub ich nieznajomości. Skomplikowany język, nieznane skróty, czy wieloznaczność mogą prowadzić do nieporozumień.
Przykład: Używanie specjalistycznego żargonu może być niezrozumiałe dla osób spoza danej dziedziny. Ta przypadłość dotyka często specjalistów z branży IT.
Bariery Behawioralne
Sposób, w jaki się zachowujemy ma kluczowe znaczenie dla skuteczności przekazu. Dotyczy to zwłaszcza sygnałów niewerbalnych, które nieświadomie wysyłamy. Warstwa językowa to nie wszystko.
Sama komunikacja niewerbalna, do której należy m.in. mowa ciała, kontakt wzrokowy czy ton głosu, stanowi znaczącą część naszej interakcji z innymi. Co więcej! Nasza mowa niewerbalna stanowi większość sygnałów, które wysyłamy do odbiorców. Niekiedy nasze niewerbalne sygnały mogą przekazywać informacje sprzeczne z tym, co mówimy słowami. Np. unikanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy może sugerować niepewność, brak zainteresowania lub nawet nieuczciwość - nawet jeśli słowa wskazują co innego.
Bariery Kulturowe
Te utrudnienia wynikają z różnic kulturowych między rozmówcami. Mogą to być różnice w języku, wartościach, normach społecznych czy stylach komunikacji.
Przykład: W środowisku międzynarodowym sama bariera językowa może prowadzić do niejasności i zagubienia.
Jak Rozpoznawać Blokady w Komunikacji?
Rozpoznawanie blokad w komunikacji jest kluczowe dla ich pokonywania. Oto kilka wskazówek, jak je identyfikować:
Słuchanie i Obserwacja
Świadome słuchanie i obserwacja są podstawowymi umiejętnościami, które pomagają przełamywać bariery komunikacyjne. Zwracaj uwagę na reakcje rozmówcy, język ciała i ton głosu. Umiejętność słuchania nabiera coraz większego znaczenia w naszym życiu, również w środowisku zawodowym. A jak mówi mądre powiedzenie:
Bądź dobrym słuchaczem. Twoje uszy, w odróżnieniu od ust, nie wpakują Cię w kłopoty.
Zadawanie Pytań
Zadawanie pytań pomaga upewnić się, że dobrze rozumiemy przesłanie nadawcy. Pytania otwarte zachęcają do wyczerpujących odpowiedzi i wyjaśnień.
Analiza Komunikatów
Analiza sygnałów, zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych, może pomóc zidentyfikować bariery. Zwracaj uwagę na niespójności i sprzeczności w przekazie.
Jak Pokonywać Bariery w Komunikacji Interpersonalnej? Przełamywanie Barier w Dążeniu do Porozumienia
Pokonywanie barier komunikacyjnych wymaga świadomego działania i zastosowania odpowiednich strategii. Wszelkie bariery mogą być ostatecznie wyeliminowane. O ile blokady fizyczne (lub inaczej zewnętrzne) są stosunkowo łatwe do usunięcia, o tyle problemy wewnętrzne wymagają większego wysiłku i konsekwentnej pracy. Oto kilka skutecznych metod.
Budowanie Zaufania
Zaufanie jest absolutnie kluczowe. A budowanie zaufania wymaga czasu, cierpliwości, uczciwości, otwartości i konsekwencji w działaniu. To ogromnie ważny temat, któremu poświęciliśmy na naszym blogu osobny felieton zatytułowany "Czym jest zaufanie".
Aktywne Słuchanie
Takie słuchanie polega na pełnym skupieniu się na rozmówcy, parafrazowaniu, zadawaniu pytań wyjaśniających i okazywaniu empatii. Odbiorca słucha po to, żeby zrozumieć, a nie po to, żeby odpowiedzieć. Zatrzymaj się teraz na chwilę i pomyśl proszę, jak często zdarza się, że kiedy słuchasz czyjejś wypowiedzi, w swojej głowie już przygotowujesz odpowiedź.
Używanie Jasnego i Prostego Języka
Unikaj skomplikowanego słownictwa i staraj się używać zrozumiałego języka, aby przekaz był klarowny i jednoznaczny.
Przekazywanie Informacji Zwrotnej
Zadawanie pytań i udzielanie informacji zwrotnej pomaga upewnić się, że komunikat jest właściwie interpretowany. Regularne udzielanie i otrzymywanie feedbacku pomaga zidentyfikować bariery i pracować nad ich pokonywaniem.
Regularne Rozwijanie Umiejętności Komunikacyjnych - Szkolenia z Komunikacji
Praca nad rozwijaniem kompetencji miękkich, takich jak aktywne słuchanie, inteligencja emocjonalna, empatia, zadawanie pytań i jasność przekazu, jest kluczowa dla przełamywania barier.
Regularne szkolenia z zakresu komunikacji interpersonalnej mogą pomóc pracownikom rozwijać umiejętności komunikacyjne i lepiej radzić sobie z budowaniem relacji w miejscu pracy.
Bariery Fizyczne: Jak Je Pokonać?
Blokady fizyczne mogą być łatwiejsze do pokonania dzięki odpowiednim rozwiązaniom technicznym i organizacyjnym. Oto kilka możliwych rozwiązań.
Zmniejszanie Hałasu
Używanie ekranów dźwiękochłonnych, korzystanie z cichych miejsc do spotkań lub noszenie słuchawek z redukcją hałasu może pomóc zminimalizować bariery fizyczne.
Optymalizacja Przestrzeni
Przemyślane rozplanowanie przestrzeni biurowej może sprzyjać lepszej komunikacji. Często stosowanym dziś rozwiązaniem jest stworzenie stref lub oddzielnych pokoi do cichych rozmów.
Wykorzystanie Technologii
Korzystanie z dobrych i bezpiecznych narzędzi komunikacyjnych, takich jak wideokonferencje, może pomóc zwłaszcza w pracy zdalnej.
Bariery Psychologiczne: Jak Je Rozpoznać i Pokonać?
Przeszkody psychologiczne, takie jak lęk, uprzedzenia czy stres, mogą być trudne do rozpoznania, ale są kluczowe dla skutecznej komunikacji. Oto kilka sposobów, jak je pokonać.
Samoświadomość
Dobre poznanie siebie, swoich preferencji, potrzeb i źródeł emocji pomaga rozpoznać ukryte i nieuświadomione aspekty swojej osobowości i dzięki temu w sposób świadomy kontrolować swoje reakcje w różnych sytuacjach.
Świadomość Własnych Uprzedzeń
Świadomość uprzedzeń i stereotypów, którymi się posługujemy pomaga je kontrolować i unikać ich wpływu na komunikację. Bardzo często podlegamy tzw. błędom poznawczym, które wpływają na nasz osąd i wybory.
Poświęciliśmy temu tematowi obszerne opracowanie. Znajdziesz tam między innymi listę 50 najczęściej spotykanych błędów poznawczych oraz wskazówki jak takie błędy poznawcze identyfikować i eliminować.
Radzenie Sobie ze Stresem
Silny stres lub intensywne emocje bardzo wpływają na naszą ocenę sytuacji. To ma znaczący wpływ na naszą reakcję i może zakłócać komunikację. Dlatego "słynne policzenie do dziesięciu" zanim się odezwiemy naprawdę robi różnicę. W przypadku silnego wzburzenia lepiej jest również poprosić o przerwę i powrócić do rozmowy po pewnym czasie.
W przypadku chronicznego napięcia ważne jest stosowanie technik relaksacyjnych, takich jak medytacja, głębokie oddychanie czy regularna aktywność fizyczna.
Budowanie Empatii
Rozwijanie empatii pozwala lepiej zrozumieć emocje i potrzeby rozmówcy, co sprzyja skutecznej komunikacji.
Jak Pokonać Bariery Semantyczne?
Bariery semantyczne to różnice w interpretacji znaczeń słów. Oto kilka wskazówek, jak je pokonać.
Używanie Prostego Języka
Staraj się używać prostego i jasnego języka, aby uniknąć dwuznaczności.
Unikanie Żargonu
Unikaj technicznego żargonu lub slangu, zwłaszcza w komunikacji z osobami spoza twojej dziedziny.
Klarowanie Znaczeń
Jeśli używasz terminów specjalistycznych, wyjaśnij ich znaczenie, aby upewnić się, że są one zrozumiałe dla rozmówcy.
Jak Przezwyciężyć Blokady Behawioralne?
Obserwacja siebie i praca nad poprawą własnego zachowania, zarówno w aspekcie werbalnym, jak i niewerbalnym, jest kluczem do przełamywania tych blokad w komunikacji. Bycie świadomym własnych nawyków i reakcji oraz gotowość do ich doskonalenia mogą prowadzić do bardziej produktywnych interakcji z innymi.
Dopracowanie umiejętności słuchania i zwracanie uwagi na komunikację niewerbalną są niezwykle ważne w budowaniu autentycznych relacji interpersonalnych.
Różnice Kulturowe: Jak Je Przezwyciężyć?
Tutaj potrzebna jest większa świadomość i wrażliwość na różnice wynikające z kultury, narodowości, tradycji lub wręcz strefy geograficznej. Oto kilka wskazówek.
Szkolenia nt. Różnorodności i Inkluzywności
Warsztaty, które umożliwiają poznanie różnych kultur i norm społecznych stosowanych w różnych częściach świata pomagają pracownikom rozpoznawać i respektować różnice, które pozostałyby nadal nieuchwytne bez tej nowej wiedzy.
Skutecznym rozwiązaniem może być zapoznanie się z Modelem Lewisa, który w bardzo praktyczny i kompleksowy zarazem sposób wyjaśnia na jakie przeszkody w komunikacji napotykają główne narodowości świata. Pokazuje również co jest największym źródłem konfliktów.
Otwarta Komunikacja
Zachęcanie do otwartej komunikacji i wymiany informacji na temat różnic może pomóc w budowaniu wzajemnego szacunku i współpracy. Okazywanie zainteresowania i szczere rozmowy z przedstawicielami innych kultur dotyczące ich tradycji i czułych punktów mogą znacząco pomóc w zbliżeniu się do siebie.
Tolerancja i Cierpliwość
Wchodząc w środowisko międzynarodowe stajemy przed zupełnie nowym wyzwaniem. Można powiedzieć, że jest to typowa sytuacja, w której nie wiemy, czego nie wiemy. Odkrywamy to dopiero poprzez zbieranie doświadczeń, które często dotyczą popełnianych przez nas gaf. To samo może dotyczyć drugiej strony. Dlatego warto uzbroić się w cierpliwość i być tolerancyjnym zarówno dla innych, jak i dla siebie.
Uczenie się na Błędach i Adaptacja Stylów Komunikacji
Dostosowanie stylu komunikacji do kontekstu kultury i tradycji danej narodowości lub strefy geograficznej może pomóc w unikaniu niezręcznych sytuacji.
Np. typowa słowiańska bezpośredniość i spontaniczność może być bardzo niewskazana w kontaktach z Brytyjczykami, ale już bardzo mile widziana przez obywateli państw Ameryki Południowej.
Z kolei oczekiwanie od podwładnego Japończyka, że przekaże swojemu przełożonemu konstruktywny feedback jest receptą na pewną porażkę, natomiast takie zaproszenie będzie mile widziane przez Holendra lub Amerykanina.
Najczęstsze Błędy w Komunikacji
Generalnie błędy możemy podzielić na dwie kategorie główne: te, które powstają po stronie nadawcy i te, które powstają po stronie odbiorcy.
Najczęstsze błędy nadawcy dzielą się na pięć kategorii określanych skrótem SARNA, który pochodzi od pierwszych liter poszczególnych typów komunikatów:
Sprzeczne,
Agresywne,
Równoległe,
Nieinformacyjne,
Ambiwalentne.
Z kolei błędy odbiorcy zostały sklasyfikowane w postaci zgrabnego skrótu SFINKS, który pochodzi od pierwszych liter następujących cech:
Słuch fonematyczny,
Filtrowanie,
Interpretacja,
Nieuwaga,
Krytycyzm,
Skojarzenia.
Więcej informacji nt. poszczególnych typów klasyfikacji można znaleźć tutaj.
Jak Unikać Błędów?
Oto najważniejsze praktyczne wskazówki, jak ich unikać błędów w komunikacji po obydwu jej stronach.
Unikanie Założeń
Nie zakładaj, że rozmówca wie, co masz na myśli. Jasno wyrażaj swoje myśli i intencje.
Clarification i Re-phrasing
Klaryfikowanie i parafrazowanie oryginalnej wypowiedzi rozmówcy pomaga upewnić się, że komunikat został właściwie zrozumiany. Nota bene, te dwie techniki są bardzo często używane przez coacha w procesie coachingowym.
Otwartość na Feedback i Chęć do Pracy nad Sobą
Bądź otwarty na feedback i gotowy do pracy nad różnymi aspektami komunikacji.
Podsumowanie: Kluczowe Wnioski nt. Skutecznego Komunikowania Się
Rozpoznawanie i przełamywanie blokad jest kluczowe dla osiągnięcia porozumienia i budowania pozytywnych relacji. Warto być świadomym różnych odmian takich barier oraz stosować odpowiednie strategie do ich przełamywania. Dzięki temu można znacznie poprawić jakość komunikacji w życiu osobistym i zawodowym.
Najważniejsze Wnioski:
Zaburzenia komunikacji mogą wynikać z różnych czynników, takich jak aspekty fizyczne, psychologiczne, behawioralne, semantyczne lub związane z kulturą danej narodowości.
Umiejętne rozpoznawanie barier jest kluczowe dla ich pokonywania.
Skuteczne strategie obejmują aktywne słuchanie, używanie jasnego języka, zadawanie pytań i udzielanie informacji zwrotnej.
Regularne treningi komunikacji w biznesie, najlepiej odpowiednio przygotowane dla różnych środowisk, mogą znacząco wpłynąć na rozwijanie zdolności komunikacyjnych i lepsze radzenie sobie z barierami.
Empatia i samoświadomość są kluczowe w przypadku barier psychologicznych.
Dojrzała komunikacja może znacznie poprawić jakość naszych relacji interpersonalnych oraz wszelkich interakcji, w które wchodzimy zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym.
Przeczytaj również inne • artykuły • z naszej kolekcji:
Comments