Efekt halo, znany również jako efekt aureoli, to jedno z najważniejszych zjawisk w psychologii społecznej, które ma ogromny wpływ na nasze postrzeganie innych ludzi oraz na podejmowane przez nas decyzje. W tym artykule przyjrzymy się, czym jest efekt halo, jak wpływa na nasze życie codzienne, zwłaszcza w obszarach rekrutacji do pracy, marketingu produktów i relacji interpersonalnych. Podpowiemy również, jak unikać pułapek związanych z tym zjawiskiem.
Czym Jest Efekt Halo: Definicja.
Efekt halo to zjawisko psychologiczne, w którym nasze ogólne odczucie nt. danej osoby wpływa na nasze postrzeganie jej konkretnych cech. Oznacza to, że jeśli ktoś wywiera na nas pozytywne pierwsze wrażenie, jesteśmy skłonni przypisywać mu również inne pozytywne cechy, nawet jeśli nie mamy ku temu podstaw. Efekt ten zdefiniował po raz pierwszy amerykański psycholog behawioralny Edward Lee Thorndike w roku 1920. Zrobił to na podstawie obserwacji zachowania oficerów wojska względem swoich podwładnych. A słowo "halo" w języku angielskim oznacza "aureolę".
Psychologia tego zjawiska opiera się na skłonności ludzkiego umysłu do uproszczonego przetwarzania informacji. Nasze mózgi dążą do szybkiego i łatwego kategoryzowania informacji, co m.in. prowadzi do automatycznego przypisywania ludziom cech na podstawie ogólnego wrażenia. Ten mechanizm może być pozytywny (tzw. anielski efekt halo) lub negatywny (tzw. szatański efekt halo), w zależności od tego, jakie wpływ dany człowiek na nas wywarł na początku.
Jest on odmianą podstawowego Błędu Atrybucji (ang. Attribution Error). Ten błąd jest jednym z wielu błędów poznawczych, o których piszemy szeroko na naszym portalu coachingowym (patrz proszę: lista błędów poznawczych).
Polega on na tendencji do automatycznego przypisania wewnętrznych czynników, takich jak osobowość, cechy charakteru czy umiejętności, jako przyczyn zewnętrznych zachowań ludzi. Innymi słowy, szybko przypisujemy cechy osobowościowe i traktujemy je jako główną przyczynę zachowań, pomijając wpływ czynników zewnętrznych, takich jak kontekst czy sytuacja.
Pierwsze Wrażenie: Sedno Efektu Halo
Pierwsze spotkanie jest niezwykle ważne, ponieważ często determinuje dalsze postrzeganie wybranej osoby. Psychologiczne badania wykazały, że mamy tendencję do przypisywania komuś cechy na podstawie pierwszego wrażenia. Na przykład, jeśli w czasie pierwszej rozmowy ktoś zachowywał się w sposób uprzejmy i profesjonalny, wykazujemy skłonność do przypisywania tych atrybutów do jego całej osobowości i zaczynamy uważać tę osobę za kompetentną i godną zaufania.
Efekt aureoli można zaobserwować w wielu sytuacjach życiowych. Na przykład, w szkole nauczyciele mogą uważać atrakcyjnych uczniów za bardziej inteligentnych, a pracodawcy mogą nieświadomie preferować kandydatów, którzy dobrze wyglądają i są pewni siebie.
Efekt Halo w Procesie Rekrutacji
Przyjrzyjmy się teraz jaki wpływ może mieć ten mechanizm na proces selekcji, oceny i zatrudniania kandydatów do pracy.
Jak Efekt Halo Wpływa na Rekrutację?
W procesie rekrutacji wpływ aureoli może być znaczący. Rekruterzy mogą oceniać kandydatów na podstawie ich wyglądu, pewności siebie czy sposobu mówienia, zamiast weryfikować ich umiejętności i doświadczenie. Taka skłonność może prowadzić do błędnych decyzji i nieefektywnego zatrudniania.
Jak Uniknąć Pułapek Efektu Halo w Rekrutacji?
Przede wszystkim należy oprzeć się potrzebie szybkiego zrealizowania tego procesu, co niestety jest dość powszechne w dzisiejszym świecie biznesu. Każda aktywność robiona na szybko jest z definicji obarczona ryzykiem błędu. Chyba, że startujemy w biegu na 100 m ...
Rekruterzy powinni też stosować ustrukturyzowane wywiady i oceny, które koncentrują się na konkretnych umiejętnościach. Bardzo pomocne jest również przygotowanie możliwie konkretnej listy kryteriów, które ma spełniać optymalny profil. Jeszcze lepiej, jeśli taka lista posiada liczbową skalę, którą można dodatkowo komentować odpowiednimi przypisami.
Aby zminimalizować subiektywne oceny warto również angażować w rekrutowanie więcej niż jedną osobę. Dobrą praktyką jest zapraszanie zatrudniającego managera do wzięcia udziału w ostatnim etapie rozmów kwalifikacyjnych.
Jedną z najlepszych praktyk jest również stosowanie metody Competency Based Interview. W dużym skrócie polega ona na tym, że prosimy aplikanta, żeby opowiedział o konkretnym wydarzeniu ze swojej przeszłości i na tym przykładzie wyjaśnił jak wykazał się odpowiednią kompetencją, sposobem myślenia lub zdolnością reagowania.
Kolejny sposób na uniknięcie błędów atrybucji to Assessment Centers, czyli ocenianie aplikantów na podstawie rzeczywistych interakcji, w które wchodzą w ramach zebranej grupy.
I ostatnie narzędzie, które może pomóc w uniknięciu subiektywnych ocen, to stosowanie kwestionariuszy i testów. Tu jednak też warto być ostrożnym i łączyć wykonanie odpowiednich testów z omówieniem ich przez certyfikowanych specjalistów.
Efekt Halo w Marketingu i Reklamie
Zobaczmy teraz jak omawiany przez nas mechanizm stosowany jest w świecie szeroko pojętej promocji.
Wykorzystanie Efektu Halo w Marketingu
Efekt aureoli jest szeroko wykorzystywany w marketingu i reklamie. Firmy często promują swoje produkty, korzystając z wizerunku celebrytów lub wpływowych osób, aby wywrzeć pozytywne wrażenie na konsumentach. Jeśli lubimy daną osobę, jesteśmy bardziej skłonni pozytywnie ocenić produkt, który reklamuje i będziemy dany produkt z taką osobą kojarzyć. Np. jeśli popularny sportowiec promuje napój energetyczny, konsumenci mogą uważać, że jest wysokiej jakości i korzystny dla zdrowia, mimo że nie mają na to dowodów.
Przykłady Reklam Wykorzystujących Efekt Halo
Twórcy reklam skupiają się na tej jednej dominującej i bardzo atrakcyjnej cesze produktu – np. na jakości, innowacyjności lub trwałości, by potencjalni klienci byli bardziej skłonni przypisywać całej reszcie produktu inne pozytywne cechy. Ten zabieg jest obecnie wciąż bardzo rozpowszechniony.
Storytelling
Storytelling, czyli opowiadanie historii, to potężne narzędzie w rękach doświadczonego marketingowca. Reklamy, które stosują ustalony zbiór zasad i opowiadają historię skupioną wokół sukcesu powodują, że dookoła marki lub konkretnego produktu pojawia się sieć pozytywnych skojarzeń i emocji.
Negatywne Konsekwencje Efektu Aureoli: Efekt Golema i Stereotypy
Jak wspomnieliśmy wcześniej, w przypadku efektu aureoli, możemy mieć do czynienia z pozytywnymi, jak i negatywnymi konsekwencjami. Niezweryfikowane pierwsze negatywne wrażenie może prowadzić do kolejnego zjawiska zwanego Efektem Golema jak również do pogłębiania stereotypów nt. całej grupy lub narodowości.
Jak Daleko Idące Konsekwencje Może Mieć Syndrom Golema?
Efekt Golema to głęboko zakorzenione przekonanie o niskich możliwościach, umiejętnościach lub cechach innej osoby. Może prowadzić do niesprawiedliwego oceniania ludzi na podstawie pojedynczych, negatywnych cech. Na przykład, jeśli ktoś wydaje się nieprzyjazny podczas pierwszego spotkania, możemy zacząć przypisywać mu również inne wady, takie jak brak kompetencji czy brak kultury osobistej. A często powtarzane niskie oczekiwania lub słaba ocena innej osoby może prowadzić do jej kompleksów, niskiego poczucia własnej wartości, wycofania i braku wiary w siebie.
Utrwalanie Stereotypów
Efekt aureoli ma też wpływ na kształtowanie się i umacnianie stereotypów. Przypisanie jednej ważnej pozytywnej lub negatywnej właściwości konkretnej osobie może wpłynąć na to, jak postrzegamy całą grupę osób, narodowość lub rasę.
Portale Społecznościowe
To kolejny obszar, który wymaga szczególnej uważności i ostrożności. Najlepszym chyba przykładem są portale randkowe. Brak zdrowego rozsądku, podlany jeszcze naiwnym myśleniem życzeniowym w postaci Syndromu Pollyanny może prowadzić do dużych rozczarowań.
Przykłady Efektu Halo w Innych Kontekstach
Przyjrzyjmy się teraz innym obszarom, w których dyskutowany przez nas zjawisko występuje najczęściej.
Efekt Halo w Edukacji
W edukacji efekt halo może wpływać na oceny uczniów. Nauczyciele mogą oceniać uczniów i studentów na podstawie ich wyglądu, zachowania lub wcześniejszych osiągnięć, co może prowadzić do niesprawiedliwego traktowania.
Ale podobny mechanizm może też działać w druga stronę.
Najlepiej pokazuje to eksperyment Harolda H. Kelleya, profesora psychologii z University of California, który zbadał to zagadnienie. Poinformował on studentów ekonomii, iż ich wykładowca musiał wyjechać i tymczasowo zastąpi go ktoś inny. Studenci otrzymali pisemną informację, że nowy wykładowca jest osobą pracowitą, krytyczną, praktyczną i zdecydowaną. Równocześnie połowa studentów otrzymała informację, że jest on osobą ciepłą, a połowa, że chłodną.
Wszyscy studenci wysłuchali tego wykładu i potem zostali poproszeni o opinie nt. wrażenia, jakie pozostawił po sobie wykładowca. Okazało się, iż ci, którzy sądzili, że wykładowca jest ciepły, ocenili go znacznie wyżej niż ci, których poinformowano, że jest chłodny. Ci pierwsi częściej też zadawali mu pytania i chętniej zabierali głos w dyskusji. Tak duża była różnica zdań o tej samej osobie na podstawie jednej cechy.
Aureola w Sprzedaży
Wszyscy sprzedawcy, przedstawiciele handlowi i generalnie osoby odpowiedzialne za sprzedaż, bardzo dobrze zdają sobie sprawę z siły działania tego efektu. Będąc drugą stroną w takiej relacji warto być czujnym i dać sobie więcej czasu na wypracowanie swojej opinii. Najlepiej stosować zasadę "po owocach ich poznacie", czyli przede wszystkim zwracać uwagę na to, czy handlowiec dotrzymuje obietnic.
Efekt Halo w Biznesie
W biznesie efekt halo może wpływać na decyzje dotyczące awansów, podwyżek czy przyznawania nagród. Pracownicy, którzy wywierają pozytywne pierwsze wrażenie, mogą być traktowani bardziej przychylnie, niezależnie od ich rzeczywistych osiągnięć.
To często przysłowiowe "pięć minut", które otrzymujemy, kiedy odwiedzają nas przedstawiciele kadry kierowniczej wyższego szczebla. W każdej firmie są osoby, które potrafią wykorzystać taką okazję w niezwykle skuteczny sposób - no co dzień nie będąc szczególnymi gwiazdami, cenionymi i szanowanymi przez swoich kolegów.
Jak Unikać Efektu Halo?
A teraz zobaczmy jak chronić się przed wpływem efektu aureoli.
Świadome Decyzje i Nie Obarczona Błędem Ocena
Aby unikać tego efektu, najpierw trzeba być świadomym występowania tego zjawiska, a następnie starać się podejmować decyzje na podstawie obiektywnych kryteriów. Używanie ustrukturyzowanych ocen, wskaźników i metryk może pomóc w uniknięciu subiektywności. Jak wspominaliśmy wcześniej, pospiech to zły doradca. Warto więc się zatrzymać i dać sobie szanse na dostrzeżenie tego, czego nie widać, kiedy pędzimy.
Odróżnianie Faktów od Interpretacji
Zebranie reprezentatywnej ilości informacji i skupienie się na suchych danych jest kolejnym kluczem do sukcesu. Najlepiej może to zobrazować przedstawiony na poniższej infografice The Framing Effect.
Praca nad Świadomością i Empatią
Praca nad rozwijaniem świadomości i empatii może również pomóc w minimalizowaniu efektu halo. Zrozumienie, że pierwsze wrażenie może być mylące, sprawia, że dajemy ludziom szansę na pokazanie swoich prawdziwych umiejętności i cech.
Etyczne Wykorzystanie Efektu Halo w Praktyce
Mimo że efekt halo może prowadzić do błędnych ocen, można go również wykorzystać w pozytywny i uczciwy sposób. Na przykład, w marketingu, aby wzmocnić wizerunek marki można świadomie podkreślać wszystko to, co jest dobre - pod warunkiem, że robi się to w sposób etyczny i nie odbiegający od prawdy. Przyjrzyjmy się też innym sytuacjom z życia codziennego.
Dojrzałość w Pokazywaniu Pozytywnych Stron
Zademonstrowanie takich atrybutów jak szczerość, otwartość, ciekawość, aktywne słuchanie, empatia oraz kompetencja i profesjonalizm, może pomóc w tworzeniu pozytywnego wpływu. Warto skupić się na budowaniu silnych, pozytywnych pierwszych wrażeń, które będą miały długotrwały wpływ na postrzeganie nas przez innych.
Obejmowanie Nowego Zespołu w Pracy
W życiu zawodowym jedną z sytuacji, które są naprawdę ważne dla lidera biznesowego jest pierwszy meeting z nowym zespołem. Uzmysłowienie sobie długotrwałego wpływu skutków tego spotkania pomoże w przyjęciu odpowiedniej postawy, zademonstrowaniu odpowiednich zachowań i dobraniu odpowiednich słów.
Wizyta Ważnych Znajomych
W życiu prywatnym na pierwszy plan wysuwa się wizyta ważnych znajomych - tych ważnych zarówno dla nas, jak i dla naszego partnera (włączając w to nawet teściową!). Jeżeli potrafimy mądrze podejść do takiego spotkania i zachować się z odpowiednią dojrzałością - zbierzemy bardzo korzystne plony w przyszłości.
Podsumowanie
Efekt halo to potężny mechanizm w psychologii społecznej, który wpływa na nasze codzienne życie. Zrozumienie tego zjawiska może pomóc w podejmowaniu lepszych, nie obarczonych błędem atrybucji decyzji i budowaniu silniejszych, bardziej autentycznych relacji z innymi.
Najważniejsze Rzeczy do Zapamiętania
Efekt halo to automatyczne przypisywanie cech osobowościowych na podstawie pierwszego wrażenia.
Ten efekt może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje.
Jest czymś naturalnym, zwłaszcza w rekrutacji i edukacji, ale może prowadzić do niesprawiedliwych ocen i decyzji.
W dzisiejszych czasach jest nieunikniony w marketingu i trzeba wykazywać się trzeźwością osądu, aby oprzeć się wpływowi dobrego wrażenia emocjonalnego.
Unikanie efektu halo możliwe jest dzięki konsekwentnemu zbieraniu danych oraz ich obiektywnej ocenie, odseparowanej od emocji lub opinii wykreowanych na podstawie jednej cechy.
Źródła:
wolna encyklopedia w wersji angielskiej
centrum psychoterapii CoTam?
Przeczytaj także inne publikacje
Czy Blue Monday to mit?
100 głębokich pytań do samego siebie
Comments