Efekt Pigmaliona to zjawisko psychologiczne, w którym zewnętrzne wysokie oczekiwania wpływają pozytywnie na zachowanie i osiągnięcia jednostki. To odmiana samospełniającej się przepowiedni. Początki tego terminu sięgają mitologii greckiej, ale jego współczesne znaczenie i zastosowanie w edukacji, zarządzaniu i rozwoju osobistym jest niezwykle szerokie.
W tym artykule przyjrzymy się, jak ten fenomen manifestuje się w różnych sferach naszego życia i jak można go wykorzystać do uzyskiwania lepszych wyników zarówno na poziomie indywidualnym, jak i zbiorowym.
Czym Jest Efekt Pigmaliona?
Efekt Pigmaliona to zjawisko, na które składają się dwa czynniki. Pierwszy to samospełniające się proroctwo, czyli sytuacja, w której silne przekonania jednostki stają się jej rzeczywistością. Drugi czynnik, to sytuacja, w której ludzie zachowują się zgodnie z oczekiwaniami grupy lub innej osoby, a wysokie wymagania zewnętrzne potrafią zmotywować jednostkę do przekraczania siebie.
Jego nazwa pochodzi od imienia mitycznego króla Cypru, który wyrzeźbił z kości słoniowej posąg idealnej kobiety o imieniu Galatea. Pigmalion zakochał się w wyrzeźbionej kobiecie bez pamięci i uwierzył, że można ją ożywić. Traktował ją jak żywą istotę – przytulał, obdarowywał prezentami, ubierał i troszczył się o nią tak, jakby była prawdziwą kobietą. Jego pragnienie ożywienia Galatei było tak silne, że długimi godzinami modlił się do Afrodyty. Bogini miłości Afrodyta, wzruszona jego uczuciem i siłą jego wiary, spełniła życzenie, przemieniając posąg w żywą kobietę. Pigmalion i Galatea pobrali się i spędzili razem długie i szczęśliwe życie.
Efekt ten został zidentyfikowany po raz pierwszy przez socjologa Roberta Mertona, a następnie zbadany i potwierdzony przez psychologa Roberta Rosenthala o czym piszemy szerzej w następnym akapicie.
Najpierw Merton w swojej książce pt. „Teoria socjologiczna i struktura społeczna” wydanej w roku 1949 przedstawił analizę dotyczącą „definicji sytuacji” i pokazał jak realny wpływ mają nasze wewnętrzne przekonania i oczekiwania. Tak realny, że jeśli ludzie uważają sytuacje za rzeczywiste, to w rezultacie takie się one stają.
Następnie Rosenthal wraz dyrektorką szkoły podstawowej L.F. Jacobson zbadali zastosowanie efektu Pigmaliona na przykładzie wpływu oczekiwań nauczycieli wobec uczniów.
Eksperyment Rosenthala i Jacobson. Przełomowe Badanie w Psychologii
W 1968 roku Robert Rosenthal i Lenore Jacobson przeprowadzili eksperyment w szkole podstawowej w San Francisco. Na początku przeprowadzili test na inteligencję na szerokiej grupie uczniów, a następnie przekazali nauczycielom listę 20 uczniów, którzy okazali się szczególnie zdolni i osiągnęli w teście najwyższe wyniki.
W ciągu następnego roku szkolnego nauczyciele skupili się na tych uczniach, poświęcali im więcej uwagi, udzielali szczególnego wsparcia i równocześnie więcej od nich wymagali. Nie wiedzieli jednak, że tych 20 uczniów zostało wybranych w sposób losowy, a ich pojawienie się na liście nie miało żadnego związku z ich wynikami w pierwszym teście.
Po roku wykonano kolejny test i tym razem okazało się, że wybrana grupa uczniów rzeczywiście osiągnęła najwyższe wyniki, a ponadto wzrosło ich poczucie własnej wartości i pewność siebie.
Cały eksperyment został później opisany przez autorów w książce pt. „Pygmalion In The Classroom”, a opisany tam fenomen jest również nazywany efektem Rosenthala.
Doświadczenie ze szkoły z San Francisco zapoczątkowało całą falę badań nad efektem Pigmaliona. Wśród nich warto wymienić przede wszystkim: badania Kingsleya i Grolnickiej z 1991 roku, które dotyczyły wpływu rodziców na efekty nauki ich dzieci; badanie Kiereina i Golda (2000), które dotyczyło efektu Pigmaliona w sporcie; Badanie McNatt (2000) dotyczące motywacji do pracy.
Efekt Golema: Ciemna Strona Niskich Oczekiwań
Efekt Golema to negatywna odmiana efektu Pigmaliona, gdzie niskie oczekiwania prowadzą do kompleksów, niskiego poczucia własnej wartości, wycofania i braku wiary w siebie.
Szczególnie często słyszane w dzieciństwie słowa typu "Ty się do niczego nie nadajesz!", "Do niczego w życiu nie dojdziesz", "Zawsze musisz coś spieprzyć", "Z niczym sobie radzisz", "Kto będzie chciał wziąć za żonę takiego tłumoka" mogą przynieść katastrofalne skutki i wpłynąć na całe dorosłe życie danej jednostki.
Efekt Galatei: Moc Postępowania Zgodnie z Oczekiwaniami
Efekt Galatei, odmiana efektu Pigmaliona, określa wpływ jaki na nasze działania wywierają nasze własne przekonania. Osoby, które wierzą w swoje możliwości, często osiągają więcej.
Natomiast niezweryfikowane ograniczające przekonania typu "Nie dam rady", "Ja się do tego nie nadaję", "To nie dla mnie", "Ze mną jest coś nie tak" zawsze będą stały nam na drodze do uwolnienia swoich możliwości.
Nie Tylko Inteligencja. Psychologiczne Mechanizmy Działania Efektu Pigmaliona
Efekt Pigmaliona działa poprzez kilka mechanizmów, takich jak obecność, zwiększona uwaga, aktywne słuchanie, skuteczna komunikacja i ukierunkowane wsparcie.
Warto podkreślić, że ten efekt może wymagać długotrwałego działania. Pokazały to badania przeprowadzone przez Rosenthala. Kluczowym aspektem jest postawienie wysokich, ale realistycznych wymagań, które są oparte na solidnych faktach, a nie na iluzorycznych pragnieniach.
Efekt Pigmaliona nie polega na udawaniu, że sytuacja jest inna, niż w rzeczywistości. Jego siła tkwi w dostrzeganiu potencjału innych ludzi, wyrażaniu wiary w ich zdolności oraz wspieraniu ich w rozwoju.
Dlatego też stanowi potężne narzędzie dla menedżerów, trenerów, pedagogów, rodziców i wszystkich, którzy dążą do wydobywania i kultywowania potencjału innych ludzi. Dzięki wyznaczeniu wysokich, ale realistycznych celów, opartych na wierze w możliwości ludzi, a następnie poprzez wspieranie ich w rozwoju, możliwe jest stworzenie pozytywnego wpływu, który przekłada się na osobiste sukcesy i głębszą satysfakcję we wszystkich aspektach życia.
Cóż, w tym miejscu trudno się oprzeć stwierdzeniu, że na tym między innymi polega coaching!
Efekt Pigmaliona w Szkole. Nauczyciele i Zdolni Uczniowie
W edukacji efekt Pigmaliona może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Pedagodzy, którzy zakładają, że ich uczniowie będą osiągać wysokie wyniki, często nieświadomie stosują metody, które te wyniki stymulują. W efekcie uczniowie faktycznie mają lepsze rezultaty.
Ale nauczyciel może też nieetycznie manipulować kierunkiem osiągnięć ucznia. Jest w uprzywilejowanej sytuacji, ma władzę i wiele narzędzi wywierania presji. Ustawienie poprzeczki wysoko bez żadnego wsparcia i zainteresowania ze strony pedagoga, może być formą kary i sposobem na pokazanie uczniowi, gdzie jest jego miejsce Wszystko zależy więc od czystości jego intencji oraz dojrzałości.
Efekt Pigmaliona w Pracy. Jak Postawa Menedżerów Wpływa Na Zachowania Pracowników
W środowisku pracy efekt Pigmaliona może znacząco wpływać na motywację i produktywność zespołów. Przełożeni, którzy wierzą w potencjał swoich pracowników, często notują lepsze wyniki całego zespołu, ponieważ ich pozytywne oczekiwania wobec swoich pracowników przekładają się na większe zaangażowanie i wydajność.
Wspomniane wcześniej badanie McNatt z roku 2000 odbyło się na bardzo podobnej zasadzie jak pierwsze doświadczenie przeprowadzone w szkole w roku 1968. Wybranym menadżerom przekazano informację, że niektórzy z ich podwładnych są wyjątkowo utalentowani i pracowici, więc warto w nich inwestować. W trakcie badania okazało się, że to właśnie ci pracownicy wykazali się największą produktywnością i najlepszymi wynikami pracy.
W książce pt. "Extreme Ownership" Leif Babin (oficer US Navy SEAL, który był instruktorem SEAL nadzorującym kurs szkoleniowy dla młodszych oficerów w Centrum szkoleniowym Marynarki Wojennej) podzielił się historią załóg dwóch łodzi rywalizujących podczas tzw. Piekielnego Tygodnia.
Pierwsza z tych załóg to Boat Crew II (która dominowała i miała silnego lidera), a druga to Boat Crew VI (która prawie w każdym wyścigu zajmowała ostatnie miejsce i miała obojętnego i niedoświadczonego lidera). W pewnym momencie jeden z instruktorów obserwujących rywalizację zasugerował, aby zamienić liderów z najlepszych i najgorszych załóg i zobaczyć, co się stanie.
Zwrot był oszałamiający: „Boat Crew VI, ten sam zespół w tych samych okolicznościach, tylko pod nowym kierownictwem, przeszedł z pozycji najgorszej załogi w swojej klasie na miejsce najlepszej. Jak to możliwe, że zmiana pojedynczej osoby – tylko lidera – całkowicie zmieniła działanie całej grupy?" (Willink i Babin, 2017, s. 48–49).
Odpowiedź: jakość przywództwa jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na wyniki każdego zespołu. To, czy zespół odniesie sukces, czy porażkę, zależy przede wszystkim od lidera. Postawa lidera nadaje ton całemu zespołowi. Lider napędza wyniki — lub nie. Dotyczy to nie tylko najwyższego rangą przywódcy całej organizacji, ale także młodszych liderów zespołów w obrębie tej organizacji.
Wielu menadżerów nie zdaje sobie sprawy, jak wielką rolę odgrywa ich zachowanie w sytuacji błędów popełnionych przez pracowników lub w momentach większych, nieoczekiwanych kryzysów. To, jak się zachowają w tych jednostkowych sytuacjach, jakich słów wtedy użyją może mieć daleko idący i długofalowy skutek.
Zdolność lidera do przeformułowania sytuacji (ang. re-framing) i odnalezienia w niej pozytywnych aspektów odgrywa tu kluczową rolę. Piszemy o tym szerzej w dedykowanym felietonie pt. Przywództwo Framingowe.
Efekt Pigmaliona w pracy jest powiązany z podstawową ludzką potrzebą uznania i akceptacji. Jeżeli liderzy traktują swoich ludzi sprawiedliwie i potrafią doceniać ich wysiłki - mogą sobie pozwolić na stawianie wysokich wymagań i zwykle spotyka się to z pozytywną reakcją ze strony podwładnych. Takie podejście działa jak katalizator, który inspiruje pracowników do podnoszenia swoich osobistych standardów.
Pracownicy, którzy czują, że są cenieni a ich wysiłki są dostrzegane, wykazują wyższy poziom zaangażowania. Ponadto, kiedy liderzy wierzą w potencjał swoich ludzi, są żywo zainteresowani ich rozwojem zawodowym i okazują im zaufanie - wzmacnia to ich pewność siebie. A to z kolei prowadzi do lepszych wyników w pracy.
Wiara w siebie może mieć również znaczący wpływ na proces poszukiwania pracy. Gdy kandydaci są przekonani o swojej wartości i możliwościach, prezentują się podczas rozmów kwalifikacyjnych w sposób bardziej kompetentny. I lepiej radzą sobie ze stresem lub niespodziankami przygotowanymi przez rekruterów.
Wpływ Efektu Pigmaliona w Związku Osobistym
W relacjach osobistych pozytywne oczekiwania mogą prowadzić do silniejszej więzi, głębszego zrozumienia, większego wzajemnego wsparcia i lepszej komunikacji. A to wzmacnia te relacje.
Odnosi się to zarówno do relacji pomiędzy partnerami, jak i relacji pomiędzy rodzicem i dzieckiem. Rodzice, którzy spodziewają się od swoich dzieci rzeczy pozytywnych mogą znacząco wpłynąć na ich rozwój, poczucie własnej wartości i pewności siebie.
A kiedy nasz partner regularnie wyraża przekonanie, że jesteśmy atrakcyjni, inteligentni, zdolni lub nie do zatrzymania - zyskujemy motywację do działania, a nasza wiara w siebie rośnie.
Świadomość, że mamy u swojego boku kogoś, kto w nas wierzy i na kogo zawsze możemy liczyć - daje nam poczucie bezpieczeństwa i dodatkowo dopinguje. Z kolei wzmocnienie poczucia własnej wartości pomaga lepiej sobie radzić ze stresem i problemami życia codziennego, a to przekłada się na lepsze funkcjonowanie związku.
Efekt Pigmaliona – Przykłady w Kulturze i Sztuce
Efekt Pigmaliona był motywem wielu dzieł literackich i filmowych, podkreślając jego znaczenie w kulturze i wpływ na ludzkie zachowania.
"Pigmalion" to np. tytuł sztuki George’a Bernarda Shawa. Jej tytułowy bohater, profesor Higgins postanawia otoczyć opieką biedną młodą kwiaciarkę i m.in. uczy ją poprawnej wymowy angielskiej. W efekcie końcowym wprowadza ją na salony, a dziewczyna zostaje potraktowana przez śmietankę towarzyską jak arystokratka. Inni mężczyźni w sztuce, którzy hołubili wyidealizowany obraz kobiety, to niespełniony pisarz Luis z filmu Carlosa Saury pt. "Eliza, moje życie", czy Hideo – przeciętny mieszkaniec Tokio z filmu Koreedy Hirokazu pt. "Dmuchana lala".
Innym przykładem jest film pt. "Stowarzyszenie Umarłych Poetów", w którym zaangażowany nauczyciel grany przez Robina Williamsa wzbudza w swych uczniach żywe zainteresowanie literaturą i sprawia, że zakładają tytułowe stowarzyszenie, a w ramach regularnych spotkań czytają sobie nawzajem napisane przez siebie wiersze.
W polskiej twórczości motyw Pigmaliona możemy odnaleźć w powieści "Lalka" Henryka Sienkiewicza. Uosabia go Rzecki, który stara się pozytywnie wpłynąć na życie i samopoczucie Wokulskiego.
Wizualizacja – zwłaszcza w sporcie
Wspomniane wcześniej badanie Kiereina wykonane wśród sportowców udowodniło znacząca rolę postawy trenera w stosunku do zawodnika. Potwierdziło ono, że wysokie wymagania i wiara trenera w możliwość ich zrealizowania przez zawodnika mają udział w osiąganiu lepszych wyników.
Równocześnie po stronie samego zawodnika do gry wchodzi wizualizacja. W dzisiejszym świecie sportowców wyczynowych jest to jedna z najczęściej stosowanych technik mentalnych. Wizualizowanie zwycięstwa z możliwie najdrobniejszymi szczegółami jest regularnie stosowaną praktyką i wzmacnia zjawisko psychologiczne Galatei.
I tutaj jedna uwaga dotycząca życia codziennego. Wiele osób oddaje się wizualizacji i stosuje tzw. Prawo Przyciągania. Ale samo wizualizowanie nie wystarczy. Ono ma rolę wspierającą w stosunku do działań, które podejmujemy i często jest potrzebne, żeby z tych działań nie zrezygnować. Natomiast sama wizualizacja bez konkretnych uczynków jest bezużyteczna.
Psycholog Radzi Jak Wykorzystać Efekt Pigmaliona Pozytywnie
Aby pozytywnie wykorzystać efekt Pigmaliona, ważne jest, aby świadomie kształtować oczekiwania wobec kogoś i względem siebie, promując pozytywne postawy i zachęcając do rozwoju. Zdrowe pozytywne myślenie może prowadzić do pozytywnych zdarzeń.
Ważne jest jednak, aby to pozytywne nastawienie nie było iluzją opartą na myśleniu życzeniowym i zaprzeczającą niepodważalnym faktom. Jak powiedział Albert Einstein "... trudno spodziewać się, żeby ryba wspięła się na drzewo".
Nadmierne myślenie życzeniowe odzwierciedlone poprzez Syndrom Pollyanny, o którym piszemy w innym miejscu naszego bloga, może spowodować znacznie więcej szkód, niż korzyści.
Kluczem, o którym już wspomnieliśmy wyżej, jest wyznaczenie ambitnych, ale REALNYCH celów i konsekwentne wspieranie siebie (lub innych) w dążeniu do ich realizacji. Tylko wtedy dowiadujemy się na jak wiele nas stać, a to z kolei wzmacnia naszą pewność siebie i motywuje pozytywnie do zdobywania kolejnych ambitnych szczytów.
Samospełniająca się Przepowiednia - Podsumowanie
Efekt Pigmaliona pokazuje, jak dużą rolę w naszym życiu odgrywają przekonania własne i oczekiwania innych ludzi.
Badania wpływu oczekiwań na motywację potwierdziły, że ludzie wykazują tendencję do zachowywania się zgodnie z tym, czego spodziewają się po nas inni.
Zarówno w edukacji, pracy, jak i w życiu osobistym, efekt ten może mieć znaczący wpływ na nasze działania i osiągnięcia.
Nasze własne pozytywne przekonania mają realny wpływ na nasze sukcesy.
Świadome formułowanie pozytywnych myśli może prowadzić do wyższej satysfakcji z życia.
Bibliografia
Livingston, J. S. (1969/1988). Pygmalion in management. Harvard Business Review, 66(5), 121-130.
Aamodt, M. G. (2010). Industrial / organizational psychology: An applied approach (6th ed.). Wadsworth.
Willink, J., & Babin, L. (2017). Extreme Ownership: How U.S. Navy SEALs Lead and Win. St. Martin’s Press.
Zobacz także:
Comments