14 lut 20215 minut(y) czytania

Maurice Ravel: kompozytor czy fortepianowy inżynier?

Maurice Ravel - Empowerment Coaching Kraków Blog

Gdy Europa rozpływała się w emocjonalnej muzyce impresjonistów, francuski kompozytor Ravel wierny był technice, która nie pozostawiała miejsca na improwizacje i osobiste interpretacje. Dzięki drobiazgowej notacji i zabójczej precyzji zyskał sławę “perfekcyjnego zegarmistrza”. Uważał się za kompozytora rozumu, nie serca, traktującego twórczość jak ćwiczenie intelektualne.

Poznaj krótką biografię Maurice Ravel'a i chorobę, z którą się zmagał. Czy dziś zostałaby ona zaliczona do szeroko rozumianego spektrum neuroróżnorodności?

Maurice Ravel: krótka biografia, kompozycje, ciekawostki, cytaty

Joseph Maurice Ravel urodził się 7 marca 1875 w Ciboure we Francji, a zmarł. 28 grudnia 1937 w Paryżu po długiej walce z chorobą mózgu. Choć większość jego dzieł stanowią pieśni i utwory fortepianowe, to najbardziej znane są jego utwory orkiestrowe. Jego styl muzyczny charakteryzował się szczególną rytmiką i wyrafinowaną orkiestracją. Utwory Ravela wymagają od instrumentalistów niezwykłych zdolności technicznych i swego rodzaju brawury wykonawczej.

Maurice pochodził z kulturowo mieszanej rodziny. Ojciec miał szwajcarskie pochodzenie, a matka była Baskijką. Ojciec był inżynierem i wymagał od syna nauki gry na fortepianie. Swoje studia muzyczne Maurice odbył w Konserwatorium Paryskim w latach 1889 – 1895 i ponownie w latach 1897 – 1905.

W pierwszej kolejności studiował w klasie fortepianu, następnie uczył się harmonii i po dwuletniej przerwie powrócił, by uczyć się kompozycji u G. Faurégo i kontrapunktu u A. Gédalge’a. Co warto podkreślić, rozpoczął te studia w wieku 14 lat i, co ciekawe, w czasie pobytu w konserwatorium trzykrotnie próbował zdobyć prestiżową nagrodę Prix de Rome - jednak bez powodzenia. Po tych porażkach, w 1905 roku wycofał się z konserwatorium, ale od tego momentu rozpoczął się rozkwit twórczości Ravela.

Jego najbardziej znane dzieła to m.in. "Boléro" (1928), balet "Daphnis et Chloe" (1911) oraz miniatura fortepianowa "Gaspard de la Nuit" (1908). Stworzył wiele utworów kameralnych, utworów na fortepian oraz pieśni i tańców. Szczególne upodobanie do walca zaowocowało 20 instrumentacjami tego gatunku. Ravel komponował również opery i balety. Ponadto cieszył się sławą jako pianista wykonujący swoje własne utwory.

Wśród innych znanych dzieł na pierwszym miejscu należy wymienić takie pozycje jak: Szeherezada, Rapsodia Hiszpańska, Godzina Hiszpańska, poemat choreograficzny pt. "La valse, poème choréographique", Kwartet Smyczkowy F-dur, Koncert Fortepianowy G-dur, Menuet in cis-moll, utwór na głos i fortepian pt. "Noël des jouets", miniatura fortepianowa "Jeux d'eau" (po polsku "Igraszki Wody"), operę "L’enfant et les sortilèges" czy też cykl fortepianowy "Miroirs" oraz zaprezentowane w dalszej części tego artykułu dwie wielkie instrumentacje.

W początkowym okresie twórczości pozostawał pod wpływem romantyków, w szczególności Emmanuela Chabriera oraz modernisty Erika Satie, których poznał osobiście i podziwiał.

Ale przede wszystkim był pionierem impresjonizmu, a jednocześnie rywalizował z Claudem Debussy o miano prekursora tego stylu w muzyce.

W ostatnich latach swego życia zbliżył się do neoklasycyzmu.

Mieszanka kulturowa rodziny, w której się wychował sprawiła, że w jego twórczości można znaleźć inspiracje muzyką hiszpańską oraz orientalną. I podobnie jak u Debussy’ego słychać również zafascynowanie oryginalnością muzyki rosyjskiej, która w początkach XX wieku była popularna w Paryżu.

W czasie I wojny światowej Ravel służył jako kierownik orkiestry w armii francuskiej. Po wojnie powrócił do komponowania i podróżował po Europie i Stanach Zjednoczonych, gdzie wykonywał swoje dzieła i zdobywał popularność.

Z innych ciekawostek warto wspomnieć o tym, że w 1920 roku został przedstawiony do odznaczenia Legią Honorową, ale odmówił jej przyjęcia. W roku 1926 przyjął natomiast Order Leopolda w Belgii, a w latach trzydziestych Order Karola I w Rumunii oraz tytuł Komandora z Gwiazdą Orderu Izabeli Katolickiej w Hiszpanii.

Począwszy od roku 1927 przez 2 lata koncertował USA i Kanadzie. Tam poznał George'a Gershwina, co wywarło wpływ na obu kompozytorów. Echo jazzu słychać w koncercie fortepianowym G-dur oraz koncercie fortepianowym D-dur na lewą rękę. Ten drugi utwór napisał dla Paula Wittgensteina, pianisty który utracił prawą rękę podczas wojny.

Wystąpił w niemalże wszystkich krajach Europy, a w 1932 odbył ostatnie tournée po Europie z pianistką Marguerite Long. Dzięki temu w marcu tegoż roku mogła go wysłuchać Warszawa, gdzie na swym koncercie dyrygował orkiestrą symfoniczną Filharmonii Warszawskiej.

Po zakończeniu tournée w tym samym roku uległ wypadkowi samochodowemu i od tego czasu stan jego zdrowia regularnie się pogarszał.

Pisząc swoje największe dzieło “Bolero” miał już 53 lata. Ani on, ani nikt z jego przyjaciół nie podejrzewał nawet nadchodzącej tragedii, ale już wówczas tak dokładny i skrupulatny kompozytor zaczął robić błędy ortograficzne w listach, a jego pismo stało się rozchwiane i niechlujne.

“Udało mi się stworzyć tylko jedno dzieło godne uwagi – Bolero. Niestety nie ma w nim ani trochę muzyki. To tylko misterna tkanina symfoniczna.” – tak podsumował swoją największą kompozycję.

Skrupulatnym inżynierem był też w życiu prywatnym. Obdarzony zdolnościami manualnymi lepił z chleba maleńkie figurki i rzeźbił mechanicznie poruszane laleczki.

W roku 1928, podczas wakacji nad jeziorem Saint-Jean-de-Luz nagle odkrył, ze nie jest w stanie utrzymać się na wodzie (a zawsze był doskonałym pływakiem). W październiku 1932 roku w Paryżu miał wypadek samochodowy. Stracił kilka zębów, doznał obrażeń twarzy i kręgosłupa.

Nic nie wskazywało na to, by miał też uszkodzić mózg, ale jego stan zaczął się pogarszać. Pogłębiły się afazja i kłopoty z pisaniem.

"Nie mogę, nie mogę się podpisać" – mówił swojej impresario.

Jego ostatnia korespondencja pochodzi z roku 1934. Składał kondolencje przyjacielowi Maurice’owi Delange po śmierci matki. Skreślenie 50 słów zajęło mu 8 dni. Chociaż “słyszał słowa w swojej głowie”, nie pamiętał, jak je formować, więc wertował słownik Larousse’a, aż natrafił na odpowiednią frazę.

Choroba mózgu Maurice Ravela

Dużo wskazuje na to, że Ravel cierpiał na proces neurodegeneracyjny przednich części mózgu. I kiedy pisał "Bolero" najprawdopodobniej był już chory. Choroba nigdy jednak nie została jednoznacznie rozpoznana i do dziś pozostaje tajemnicą.

Czy w jego pracach słychać, że skrupulatna i kalkulująca każde posunięcie lewa półkula mózgu, odpowiedzialna za “inżynieryjną” część natury kompozytora milknie i dopuszcza do głosu prawą – tę wrażliwą, nieokiełznaną i artystyczną?

Znawcy muzyki twierdzą, że tak. Podkreślają dostrzegalną zmianę stylu i struktury, która zauważalna jest w “Bolero”. Kulminacja spontaniczności następuje w “Koncercie na lewą rękę” – jazzującym, o nieregularnym, pulsującym przebiegu, z częstymi zmianami rytmu, synkopowaniem i niespotykanym dotąd bogactwem instrumentalnym.

Wirtuozeria Instrumentów

Wg krytyków Maurice Ravel nie tylko wykorzystał zdobycze impresjonistów, ale stworzył swój własny styl instrumentacji o niebywałej przejrzystości i finezji. Stał się częścią Société des Apaches, grupy francuskich artystów, symbolu artystycznego buntu, której zadedykował swój utwór „Miroirs”.

Był mistrzem dobierania ze sobą odpowiednich instrumentów i w ten sposób wzmacniania przesłania artystycznego. Bardzo charakterystyczne dla jego muzyki jest eksponowanie fletów, klarnetów i innych instrumentów drewnianych oraz trąbek z tłumikami.

Wg wielu stał się raczej wielkim klasykiem na gruncie muzyki XX w., nieporównanym mistrzem formy, z wyjątkową precyzją i logiką konstruującym wszystkie jej elementy.

Ale niektórzy krytycy są zdania, że nie sposób mówić o sztuce, twórczości i zamysłach artystycznych, gdy jej autor nie jest w pełni władz umysłowych i psychicznych.

Czy faktycznie? Posłuchajcie trzech poniższych orkiestracji i zdecydujcie sami.