Jak Znaleźć Sens Życia i Odnaleźć Wartość Ludzkiej Egzystencji?

1 lut8 minut(y) czytania

Pytanie o sens życia to jedno z najtrudniejszych pytań, jakie możemy sobie zadać. Od zarania dziejów filozofowie, myśliciele i psychologowie poszukiwali rozwiązania tej fundamentalnej kwestii. W obliczu cierpienia, braku celu czy codziennych trudności, wiele osób traci sens w życiu. W tym artykule przyjrzymy się, na czym polega istota życia, jak ją odnaleźć i dlaczego to jest kluczowe dla naszego poczucia spełnienia. Dowiesz się również, jak coaching lub psychoterapia oraz techniki takie jak logoterapia mogą pomóc w poszukiwaniu sensu.

1. Czym jest sens życia?

W praktycznym rozumieniu sens życia to indywidualna misja lub cel główny (ang. purpose), które nadają znaczenie naszemu istnieniu. Dla jednych jest to rodzina, dla innych kariera, pasje lub relacje międzyludzkie. Jednakże w dzisiejszym coraz bardziej zagonionym świecie odpowiedź na pytanie: "Czym jest sens życia?" dla wielu osób pozostaje dużą zagadką. Niestety jesteśmy coraz bardziej zagubieni.

To pytanie może też mieć szerszy wymiar, filozoficzny lub duchowy, i dotykać esencji naszego istnienia. Skąd się wzięliśmy? Po co istniejemy? Jak powstał ten świat? Czy wszystko jest dziełem przypadku, czy też może każdy z nas przychodzi na ten materialny plan w jakimś celu? A jeśli tak, to skąd przychodzi? Czy istnieje coś po śmierci? A jeżeli tak, czy ten inny wymiar ma wpływ na nasze życie doczesne, w szczególności czy to jak żyjemy będzie miało wpływ na to dokąd pójdziemy po śmierci?

Wielu filozofów od starożytności po współczesność, a wśród nich tak znamienite umysły jak Sokrates czy Immanuel Kant, zgłębiało ten temat w swoich rozważaniach teoretycznych i dyskusjach. Inni, jak np. niemiecki psychiatra Viktor Frankl, musiało się zmierzyć z tym zagadnieniem na skutek traumatycznych życiowych doświadczeń takich, jak zniewolenie w obozie koncentracyjnym.

Z kolei współczesna psychoterapia podkreśla, że świadomość własnych preferencji, potrzeb i wartości oraz wyznaczanie realistycznych celów jest kluczowe dla dobrostanu emocjonalnego.

2. Dlaczego pytanie o sens życia jest tak ważne?

Pytanie o sens mojego życia to jedno z najbardziej fundamentalnych pytań, które stawia sobie myślący człowiek. Odpowiedź wpływa na:

Motywację do działania – świadomość celu jest siłą napędową do podejmowania konkretnych działań.
Odczuwanie szczęścia – świadomość tego kim jesteś i dokąd zmierzasz daje poczucie spełnienia.
Radzenie sobie z trudnościami – jasne poczucie misji pomaga przetrwać cierpienie i ból.

Brak klarownej odpowiedzi prowadzi do braku sensu, co obniża motywację, zabija radość, a z czasem pogłębia lęk oraz poczucie pustki.

3. Brak sensu życia – jakie są przyczyny?

Smutnym paradoksem jest to, że w XXI wieku ludzie borykają się z brakiem sensu w życiu częściej niż kiedykolwiek przedtem - zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych. Skąd się to bierze?

Rozwój cywilizacji sprawił, że przybyło nam dóbr materialnych. Jeśli popatrzymy na to z perspektywy, którą pokazuje Piramida Potrzeb Maslowa, podstawowe potrzeby człowieka są zaspokojone (choć w ostatnim czasie coraz gorzej ma się potrzeba bezpieczeństwa, na którą wpływają negatywnie konflikty zbrojne na Ukrainie i Bliskim Wschodzie).

Natomiast coraz większy kłopot mamy z zaspokojeniem potrzeb: przynależności, szacunku i uznania oraz samorealizacji. Globalizacja, niezwykle szybki rozwój nowoczesnych technologii i nastawienie na zysk napędzają spiralę pracoholizmu i nieustannej presji. Demokratyzacja dostępu do informacji (w szczególności Internet) pogłębia zagubienie wynikające z nadmiaru komunikatów. Forma i wyróżnienie się za wszelka cenę są już dużo ważniejsze, niż treść. Coraz trudniej jest odróżnić prawdę od manipulacji. Coraz bardziej tęsknimy za prawdziwymi autorytetami. I w konfrontacji z otaczającym nas światem czujemy się coraz bardziej samotni. Pandemia COVID-19 pogłębiła ten syndrom.

Koncentrując się na pracy i pędząc w coraz bardziej zawrotnym tempie zapominamy "po co to wszystko?". Coraz częściej realizujemy cudze cele, i coraz bardziej jesteśmy podporządkowani KPIs (ang. Key Performance Indicators) wyznaczonym przez kogoś innego. Równocześnie rozglądając się dookoła i widząc, że większość ludzi żyje w ten sposób nie starcza nam odwagi (i czasu!), aby się nad tym zastanowić i to zakwestionować!

Skupiamy się na rozwinięciu kolejnej kompetencji, zdobyciu kolejnej kwalifikacji, przejściu do lepszej pracy czy podniesieniu zarobków. Jeśli wyróżnimy się na tle naszych znajomych - będzie to potwierdzeniem, że idziemy we właściwym kierunku. Czy aby na pewno?

Czy przypadkiem nie jest tak, że w tym pędzie zapominamy o jednej z najważniejszych spraw: o naszej wewnętrznej motywacji. Oto przykłady pytań, które pozwalają na jej uświadomienie:

jak dobrze siebie znam?
jakim człowiekiem chcę być?
co jest dla mnie ważne w życiu?
co to dla mnie znaczy "być w życiu na swoim miejscu"?
co czyni mnie szczęśliwym?
jakie jest MOJE ikigai?

Uzyskanie odpowiedzi na te głębokie pytania łączy się nierozerwalnie z dobrym poznaniem siebie. To trudna i żmudna praca. Ale kierunek jest zawsze ten sam: od wewnątrz na zewnątrz. Tylko dobre samopoznanie zapewni nam zrozumienie zarówno swoich pragnień, jak i tych miejsc, w których sami siebie oszukujemy. Życie to sztuka dokonywania wyborów. Miejsce, w którym znajdujemy się obecnie jest wynikiem wszystkich decyzji, które podjęliśmy do tej pory, włączając w to wszystkie te sytuacje, kiedy pozwoliliśmy, aby decydowali za nas inni.

Jak napisał Ralph Waldo Emerson:

To, co jest za nami, i to, co jest przed nami, to maleńkie sprawy w porównaniu z tym, co jest w nas.

A Oskar Wilde skomentował to z typowa dla siebie ironią:

Prawdziwie żyć to najrzadsza rzecz na świecie. Większość ludzi istnieje, to wszystko.

Tak, to jest trudne. Ale równocześnie wygląda na to, że to jedyna właściwa droga: najpierw dobre poznanie siebie, a potem nadanie swojemu życiu sensu w zgodzie z tym, kim się jest.

Nie jest łatwo skonfrontować się z taką prawdą. Dlatego uciekamy w działanie. Ale to pułapka. Bo najpierw jest "być", a dopiero potem "robić". Innymi słowy, to "kim jesteś" determinuje to "co robisz" (i dlaczego to robisz). Nie odwrotnie!

Często więc przychodzi zimny prysznic, czyli doświadczenie czegoś, co mocno nami potrząsa. Dopiero odpowiednio wysoka dawka cierpienia sprawia, że potrafimy się zatrzymać i zapytać siebie o swój sens życia.

Wśród takich wydarzeń na pierwszym miejscu wymienić należy:

Poważną chorobę fizyczną,
Załamanie nerwowe lub wypalenie,
Rozpad związku,
Uzależnienie od alkoholu lub leków,
Stratę bliskiej osoby,
Utratę pracy,
Kryzys egzystencjalny – często pojawiający się w wieku średnim.

Cierpienie i ból, które na pozór wydają się nie mieć celu, mogą prowadzić do konstruktywnego kryzysu i konfrontacji z prostym pytaniem:

"Jaki to wszystko ma sens?".

4. Jak znaleźć życiowy sens w bardzo trudnych momentach? Viktor Frankl i logoterapia.

Osobna rzeczą jest poruszanie się po omacku, bez świadomości dokąd zmierzamy, a osobną umiejętność nadania określonego sensu sytuacjom, które są poza naszą kontrolą i poddają nas bardzo ciężkim próbom. Jak wtedy nie stracić sensu życia, który sami wykreowaliśmy.

Viktor Frankl, twórca logoterapii, zauważył, że poszukiwanie sensu jest kluczowym elementem przetrwania. Jako więzień obozu koncentracyjnego, Frankl odkrył siłę w poczuciu, że jego nawet jego cierpienie może mieć znaczenie. Opisał to w poruszającej książce pt. "Człowiek w poszukiwaniu sensu". Miał też cel, który chciał osiągnąć - ponownie spotkać się z żoną i rozpocząć badania naukowe.

Odnalazł też pocieszenie w wierze i połączeniu się z czymś większym do siebie. A w chwilach, w których już się poddawał, przy życiu utrzymywała go nie tyle wola przetrwania, ile ludzie, których poznał w obozie. Współwięźniowie będący w tak samo beznadziejnej sytuacji, jak on sam, nie pozwalali mu się poddać i po prostu umrzeć. Przetrwał również dzięki nim.

Logoterapia opiera się na przekonaniu, że:

Każdej sytuacji, nawet ekstremalnym warunkom, można nadać sens.
Kluczowym elementem jest własna postawa, która poprzez pracę i miłość pozwala zbudować swoisty sens nawet w cierpieniu.

Ta metoda pokazuje jak odkryć sens życia w codziennych działaniach, a przede wszystkim w relacjach z innymi ludźmi i pomaganiu im. Wspólne cele, wzajemne wsparcie i zrozumienie sprawiają, że życie nabiera pełniejszego znaczenia. Wsparcie bliskich osób pozwala lepiej radzić sobie z przeciwnościami losu, a poczucie bycia ważnym i potrzebnym jest jednym z najważniejszych ludzkich pragnień.

Jak napisał V. Frankl:

Cierpienie przestaje być cierpieniem w momencie, gdy znajduje sens.

5. Psychologia a poszukiwanie sensu istnienia

Psychologia bada, w jaki sposób ludzie znajdują sens w swojej egzystencji. Poczucie sensu jest kluczowe dla zdrowia psychicznego. Brak sensu prowadzi do utraty motywacji, depresji oraz zaburzeń lękowych.

Psychologowie podkreślają, że znalezienie sensu życia wymaga z jednej strony auto-refleksji, a z drugiej działania. Samo rozmyślanie to za mało, a nadmierne przeżuwanie myśli może stać się źródłem dodatkowych kłopotów.

Na początek warto zadać sobie pytania następujące:

"Co jest dla mnie naprawdę ważne?"
"Jakie wartości chcę realizować?"
"Jakie małe kroki mogę podjąć od razu, aby to urzeczywistnić?"

Warto również zdawać sobie sprawę, że podlegamy dwóm głównym procesom. Po pierwsze, człowiek stale się zmienia, a wraz z nim ewoluują jego wierzenia, przekonania, potrzeby i cele. Często zmienia się cały światopogląd. Z drugiej strony zmienia się świat, a to niesie ze sobą potrzebę dostosowywania się do tych zmian. Wymaga to otwartości na nowe doświadczenia, elastyczności w podejściu i niezmiennej gotowości do pogłębiania mądrości życiowej, która rozwija się poprzez doświadczenie. W efekcie tych procesów nasz osobisty sens może przybierać nowe, fascynujące formy.

Jak powiedział Muhammad Ali:

Człowiek, który w wieku pięćdziesięciu lat widzi świat tak samo, jak widział go mając dwadzieścia lat, zmarnował trzydzieści lat życia.

6. Jak psychoterapia wspiera odzyskiwanie sensu życia?

Długotrwałe kłopoty mogą wymagać wsparcia specjalisty, takiego jak psychoterapeuta. Psychoterapia to skuteczna metoda pracy nad sobą i dobry sposób na poprawę swojego dobrostanu. Terapeuta pomaga między innymi w następujących obszarach:

Zrozumieniu własnych zachowań i motywatorów, które nimi kierują.
Nazywaniu i pełnym odczuwaniu emocji.
Uświadomieniu sobie tego, co nieświadome.
Nawiązywaniu prawdziwej relacji z samym sobą.
Pracy nad przekonaniami i lękami, które blokują rozwój.
Podniesieniu poczucia własnej wartości.
Wzmacnianiu poczucia sprawczości i pewności siebie.
Budowaniu dojrzałej asertywności.

Skuteczna psychoterapia pozwala odzyskać sens życia, motywację oraz siłę do działania. Nie bój się z niej skorzystać zwłaszcza w obliczu trudnych sytuacji życiowych.

7. Nie tylko terapia. Również coaching i mentoring pomagają w samopoznaniu i wyznaczaniu kierunku

Coaching i Mentoring to kolejne metody, które wspierają pracę nad sobą i pomagają znaleźć cel i sens życia. Mentor lub Coach może wspierać swojego Klienta w bardzo różnych obszarach. W kontekście tematu głównego tego artykułu na pierwszym miejscu warto wymienić m.in.:

Wyznaczanie celów życiowych i zawodowych.
Definiowanie celów mierzalnych i planowanie działań.
Odkrywanie swoich mocnych stron.
Ustalanie wartości osobistych.
Doskonalenie komunikacji interpersonalnej.
Budowanie motywacji wewnętrznej.
Poszerzanie samoświadomości.

Rozwój osobisty to dynamiczny i nieustanny proces, który polega na ciągłym odkrywaniu i realizowaniu swojego potencjału, co przynosi satysfakcję oraz poczucie spełnienia. A bardzo dobrym pomysłem na wspieranie tego procesu jest praktykowanie wdzięczności i uważności - zwłaszcza w dzisiejszych zagonionych czasach.

Jak rozpocząć taką praktykę? Twój pierwszy mały krok może polegać na tym, że każdego dnia przed zaśnięciem zrobisz podsumowanie wszystkich dobrych rzeczy, które spotkały Cię w kończącym się dniu. Choćby tak niepozornych jak uśmiech, którym obdarzył Cię nieznajomy na ulicy. Z czasem zaczniesz zauważać dużo więcej dobra, które już z Tobą jest.

8. Czy życie ma sens? – Jak odpowiedzieć na to pytanie?

Odpowiedź na pytanie "Czy nasze istnienie ma sens?" jest przewrotna i brzmi: to zależy od Ciebie!

Przedstawiciele egzystencjalizmu, tacy jak np. Albert Camus, twierdzili, że sens istnienia należy stworzyć samemu, akceptując absurd życia i podejmując działania zgodne z własnymi przekonaniami. A należąca do fizyki kwantowej Zasada Nieoznaczoności Heisenberga w praktyce oznacza, że to obserwator stwarza swoją rzeczywistość.

Dla wielu osób sens życia dotyczy:

Rodziny i relacji.
Realizacji pasji i marzeń.
Maksymalizacji swojego osobistego potencjału,
Działalności społecznej lub duchowej.

Czas więc zabrać się do pracy i zdefiniować swoją własną misję. Jeśli nie umiesz tego zrobić sam - skorzystaj z pomocy wcześniej wymienionych profesjonalistów.

Ciekawe jest również to, że wielu ekspertów z dziedziny psychologii pod koniec swojego życia odnosi się do czegoś dużo większego niż jednostka. Carl Gustav Jung i jego Nieświadomość zbiorowa to pierwszy najlepszy przykład. Abraham Maslow i jego późne refleksje nt. transcendencji siebie to kolejne znamienite nazwisko.

9. Podsumowanie: Jak odnaleźć sens życia i go pielęgnować?

Oto najważniejsze kroki, które pomogą odnaleźć sens istnienia:

Zadaj sobie pytania o swoje wartości i cele życiowe.
Zaakceptuj trudności i nadaj im znaczenie.
Odkrywaj nowe doświadczenia i rozwijaj się osobowo.
Buduj relacje z bliskimi i ciesz się codziennymi chwilami.
Jeśli trzeba - skorzystaj z pomocy psychoterapeuty lub mentora.

Warto podkreślić, że nie jest to cel statyczny i ostateczny, ale ciągła podróż. Dlatego trzeba nieustannie zadawać pytania i szukać odpowiedzi, aby nasza egzystencja była wartościowa i pełna znaczenia.

Najważniejsze rzeczy do zapamiętania:

Sens życia to indywidualne poczucie celu i jakości, które nadaje znaczenie naszej egzystencji.
Brak sensu życia obniża motywację i prowadzi do kryzysów emocjonalnych, ale można go odzyskać poprzez głęboką refleksję połączoną z działaniem.
Psychoterapia, coaching i mentoring to skuteczne metody pomagające w nadaniu życiu sensu.
Codzienna wdzięczność i uważność, pielęgnowanie relacji z bliskimi i konsekwentna realizacja własnych pasji pomagają urzeczywistniać sens istnienia każdego dnia.