Każdy z nas pragnie pracować w środowisku, gdzie panuje szacunek i zrozumienie. Niestety, rzeczywistość często bywa inna, a praca pod toksycznym szefem może być prawdziwą udręką. Toksyczne zachowania przełożonych nie tylko obniżają efektywność całego zespołu i rujnują satysfakcję z pracy, ale także negatywnie wpływają na zdrowie pracowników. W tym artykule dowiesz się, jak poradzić sobie z trudnym szefem, jakie są objawy trującej osobowości i jak zadbać o swoje dobre samopoczucie w takiej relacji zawodowej.
Przedstawimy również dwa bardzo interesujące modele, które wyjaśniają gdzie leżą źródła barier w relacjach interpersonalnych. Pierwszy z nich to wyjaśnienie dotyczące tego jak pozyskujemy informacje oraz podejmujemy decyzje. Drugi, to tzw. Model Kotów i Psów w Pracy. Pomogą Ci lepiej zrozumieć zarówno styl zarządzania, jak i osobiste preferencje swojego przełożonego.
1. Kim jest toksyczny szef?
To osoba, której zachowanie negatywnie wpływa na środowisko pracy oraz dobrostan pracowników. Toksyczność może objawiać się na wiele sposobów – od agresji werbalnej, mobbingu, przez różne metody manipulacji, nadmierny nadzór, mikrozarządzanie, po brak empatii, wsparcia i zrozumienia dla podwładnych.
Taki przełożony stwarza nieustanną presję i często nie dba o zaufanie i szacunek w zespole, co prowadzi do powstawania toksycznej atmosfery. A to nie tylko obniża morale w zespole, ale również wpływa na zdrowie psychiczne pracowników, prowadząc ostatecznie do wypalenia zawodowego , a nawet chorób psychosomatycznych, w tym zwiększonego ryzyka zawału serca.
2. Cechy toksycznego szefa
Toksyczny szef charakteryzuje się pewnymi zachowaniami, które negatywnie wpływają na pracowników. Oto najważniejsze z nich:
Agresja werbalna: Często krzyczy, krytykuje i obraża pracowników.
Manipulacja: Wykorzystuje kłamstwa i manipulacje, aby osiągnąć swoje cele.
Brak wsparcia: Nie oferuje wsparcia ani nie dba o rozwój swoich pracowników.
Brak empatii: Nie potrafi zrozumieć ani uwzględnić uczuć i potrzeb innych.
Obsesja na punkcie kontroli: Kontroluje każdy krok pracownika, nie pozwalając mu na samodzielność.
Często spotykany przykład to osoba skupiona tylko na sobie, która traktuje ludzi w sposób instrumentalny i nie potrafi docenić sukcesów swoich pracowników, zamiast tego skupiając się na ich błędach i niedociągnięciach.
3. Jak toksyczny szef wpływa na pracowników?
Toksyczna atmosfera w pracy prowadzi do spadku produktywności, zwiększenia absencji oraz rosnącego poziomu stresu i wypalenia zawodowego. Pracownicy często czują się niedoceniani i zmuszeni zmienić pracę.
Pracownicy, którzy mają do czynienia z toksycznym szefem, często zgłaszają problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak depresja, stany lękowe, zaburzenia snu, co negatywnie wpływa na ich efektywność.
4. Dlaczego ludzie nie odchodzą z toksycznych organizacji?
Powodów jest wiele. Ale przede wszystkim ze zmianą pracy jest tak jak z bólem zęba - wybieramy się do dentysty dopiero wtedy, kiedy naprawdę nie możemy już wytrzymać. Znalezienie nowej pracy to duże przedsięwzięcie obarczone ryzkiem i związane ze stresem. Z natury unikamy zmian, a im jesteśmy starsi tym bardziej preferujemy stabilność. W nowym miejscu trzeba będzie wykazać się inicjatywą, na nowo trzeba będzie pracować na swoją opinię, wyrabiać sobie markę, poznawać nowych ludzi i budować nowe relacje. Nie ma też gwarancji, że i tam z czasem nie wpadniemy w niezdrowe układy. Toksyczni ludzie są wszędzie.
Ponadto, jednym z najczęściej spotykanych powodów powstrzymywania się przed odejściem z pracy jest Syndrom Gotowanej Żaby, który opisujemy w szczegółach w dedykowanym artykule na naszym blogu. Znajdziesz tam również informacje o Efekcie Pollyanny oraz Syndromie Wysokiego Maku, który jest bardzo powszechny w środowisku biznesowym.
5. Jak radzić sobie z toksycznym szefem?
Toksyczna relacja z szefem wymaga strategicznego podejścia. Oto kilka kroków, które mogą pomóc:
Zachowaj spokój: Nie reaguj emocjonalnie na toksyczne zachowania szefa.
Skup się na swojej pracy: Koncentruj się na swoich obowiązkach i staraj się ignorować negatywne działania.
Dokumentuj wszystko: Zapisuj wszystkie incydenty i rozmowy, które mogą być później dowodem w ewentualnych sporach.
Szanuj swoje granice: Nie pozwól, aby toksyczne zachowania przekraczały twoje osobiste granice.
Poszukaj wsparcia: Jeśli sytuacja Cię przerasta, porozmawiaj z zaufanymi kolegami, lub przedstawicielami działu HR. Jeśli wewnątrz firmy nie możesz liczyć na wsparcie - skontaktuj się z zewnętrznymi ekspertami, tzn. psychologiem lub coachem.
6. Przemyślana komunikacja
Efektywna komunikacja z bezpośrednim przełożonym może być wyzwaniem, ale jest kluczowa dla posiadania wpływu na daną sytuację. Oto kilka wskazówek:
Zostań dobrym obserwatorem: W takim przypadku pomocne może być przyjęcie postawy obserwatora, uważającego na zachowania szefa, na to co mówi i co robi. Postaraj się zidentyfikować wzorce charakterystyczne dla jego zachowania. To przygotuje Cię na zmierzenie się z toksycznym szefem w kolejnych sytuacjach.
Bądź asertywny: Wyrażaj swoje potrzeby i określaj swoje granice w sposób jasny i stanowczy.
Unikaj konfrontacji: Staraj się rozmawiać spokojnie i profesjonalnie, unikając eskalacji konfliktu.
Skup się na faktach: Podczas rozmów koncentruj się na faktach, a nie na emocjach, aby uniknąć nieporozumień.
7. Jak sobie radzić z toksycznymi słowami i działaniami
Ukryty drapieżnik często używa specyficznych słów i działań, aby kontrolować i manipulować pracownikami. Toksyczny agresor często szuka również ofiary, którą może sobie szybko podporządkować. Na takie słowa i działania można wpływać i je zmieniać. Oto wskazówki jak to zrobić:
Zachowaj dystans: Staraj się emocjonalnie zdystansować od negatywnych słów i działań. Nie traktuj zachowań szefa od razu personalnie. Często jesteś pierwszą ofiarą, która właśnie nawinęła mu się pod rękę.
Oddziel fakty od swojej interpretacji: Najpierw pomyśl jakie okoliczności mają wpływ na taki stan rzeczy.
Rozważ odpowiedź: Przemyśl swoją reakcję, zanim zareagujesz - o ile w ogóle zareagujesz.
Kopiuj emocje: Takie podejście jest strategią, która może w pewnych przypadkach przynieść dobry skutek. Ale tym ważniejsze jest wspomniane w pkt. 1 poprzedniego akapitu dobre obserwowanie wzorców i upewnienie się co działa, a co nie. Jeśli druga osoba podnosi głos - ty też to robisz. Jeśli posługuje się pochlebstwami - Ty też mówisz miłe rzeczy. Wchodzisz w grę, w której ogrywasz obiektywne "lustro".
8. Asertywność w relacji z szefem
To kluczowa umiejętność w relacji z toksycznym szefem. Bycie asertywnym oznacza wyrażanie swoich potrzeb i granic w sposób jasny i stanowczy, bez agresji. Może pomóc w ochronie swojego dobrostanu i utrzymaniu profesjonalnych relacji.
I co warte podkreślenia, Twoja odwaga w stawianiu granic przyczyni się do tworzenia lepszych warunków pracy dla wszystkich. A Twoja determinacja w obliczu trudności może być źródłem inspiracji wśród współpracowników i początkiem efektu kuli śniegowej.
Poświeciliśmy temu tematowi osobny artykuł na naszym blogu zatytułowany Asertywność w pracy
9. Czy na pewno szef jest toksyczny?
Każdy z nas ma pewne preferencje związane z postrzeganiem świata, uczeniem się i sposobem podejmowania decyzji. Uświadomienie sobie własnych preferencji, jak również znajomość preferencji osób, które są dla nas ważne może nam bardzo pomóc w relacjach międzyludzkich. Również w osiąganiu naszych zamierzonych celów.
Często mówimy o tym, że mamy do czynienia z trudnym szefem lub klientem. Ale czy przypadkiem nie jest tak, że ta osoba myśli o nas dokładnie tak samo 🙂
Niejednokrotnie bowiem zdarza się, że spotykamy na swojej drodze osobę o krańcowo różnych preferencjach i dlatego tak trudno jest nam się porozumieć. Czasami jesteśmy na siebie skazani i musimy współpracować, tolerować się – zwłaszcza w pracy. Często jesteśmy od takiej osoby wręcz zależni.
Dlatego też opowiemy o tych obszarach, które mogą być dla nas najważniejsze w naszym życiu zawodowym. I również o tym, jak poradzić sobie z różnicami.
Umówmy się, że bohaterem naszych opowieści będzie nasz kierownik Ale te same zasady stosują się do współpracowników, klientów, a nawet członków rodziny.
10. Poznaj poziom szczegółowości preferowany przez przełożonego
Znajomość tej preferencji może mieć ogromny wpływ na naszą skuteczność w pracy. Są ludzie, którzy potrzebują dużej ilości szczegółów. Inni natomiast wręcz przeciwnie. Pierwsi skupiają się na poszczególnych krokach i szczegółowo opracowanych procedurach. Drudzy są zainteresowani głównie koncepcją, pomysłem, kontekstem. Szczegóły ich po prostu nudzą.
Nasze preferencje generalnie rozciągają się na skali continuum, jednakże człowiek nie byłby sobą, gdyby nie spróbował tego zmierzyć i nazwać. Wg badań* statystyczny rozkład preferencji w tym obszarze przedstawia się następująco:
15% - “detaliści”
25% - “zrównoważeni” (zainteresowani zarówno szczegółami, jak i “big picture”)
60% - “big picture”
Mamy tu więc pierwszą podpowiedź, że statystycznie rzecz biorąc, dużo częściej spotykamy osoby zainteresowane “ogółem”, niż “szczegółem”.
Oto przykład wypowiedzi osób z każdej kategorii relacjonujących to samo zdarzenie:
Detalista
wczoraj rano o 10:00 ja i Michał spotkaliśmy się z naszym dostawcą z firmy “Wtopex” i rozmawialiśmy o renegocjacji naszego kontraktu na bieżący rok. “Wtopex” chce zwiększyć ceny o 1-1.5% dla 80% produktów.
Zrównoważony
Firma “Wtopex” poinformowała wczoraj mnie i Michała, że chce zmienić ceny dostaw na ten rok.
Big picture
Wtopex chce renegocjować kontrakt.
Spróbujmy zatem scharakteryzować dwie krańcowe preferencje.
Zauważmy również, że to samo ćwiczenie możemy wykonać w stosunku do siebie. I jeżeli np. jesteśmy czyimś przełożonym, powiedzenie swoim ludziom o tych preferencjach może istotnie pomóc zarówno im, jak i nam samym.
Detaliści
Najpierw zawsze opisują szczegóły
Postrzegają zadania poprzez ich poszczególne części
Zawsze sami potrzebują szczegółów w pierwszej kolejności
Szczegóły są im niezbędne do podjęcia decyzji. W przeciwnym wypadku “ani rusz”
Lubią układać elementy w sekwencje i analizować jak jeden element ma się do drugiego. Często mówią o “krokach”, o “kolejności”
Potrzebują bardzo konkretnych przykładów. Wizja jest czymś zbyt ulotnym.
Jeśli ktoś im przerwie, mogą niestety chcieć wrócić do samego początku i zacząć od … pierwszego szczegółu 🙂 (pamiętajmy o skłonności do sekwencjonowania)
Możemy o nich powiedzieć, że patrzą na świat przez szkło powiększające
Big picture
Opisują pomysły i działania ogólnym językiem, w szerokim kontekście
Koncentrują się na generalnym kierunku projektu lub zadania
Zawsze najpierw potrzebują ogólnego zarysu i sami od takiego zaczynają
Najpierw zawsze muszą zrozumieć koncepcję, zanim w ogóle przejdą do szczegółów (o ile w ogóle przejdą)
Podejmują decyzje wtedy, kiedy koncepcja jest dla nich przekonywująca
Preferują abstrakcyjne myślenie i często podsumowują
Nie przepadają za procedurami i mają trudności z ich przestrzeganiem (ważna podpowiedź)
Lubią delegować bardziej szczegółowe zadania
Można ich określić jako osoby patrzące na świat przez “okulary szerokokątne”
10.1 Jak najlepiej komunikować się z osobami o poszczególnych preferencjach
Detaliści będą zadowoleni i otwarci na nasze pomysły, jeżeli:
Przedstawimy nasz pomysł popierając go konkretnymi przykładami
Podkreślimy szczegóły i przedstawimy je w sekwencji
Będziemy unikać ogólnych sformułowań i opisów
Podsumowanie zostanie umieszczone na końcu
Będziemy używać takich słów, jak: dokładnie, precyzyjnie, w szczególności, pierwszy, drugi, następny w kolejności, procedura, zorganizowany, struktura, plan, plan szczegółowy, praktyka, doświadczenie
Big picture będą chcieli nas słuchać, jeżeli:
Najpierw wyjaśnimy ogólną koncepcję
Szczegóły pojawią się wtedy, jeśli o to zapytają (lub zostawimy je na sam koniec)
Pozwolimy im “czytać między wierszami” i wręcz wypracować swoje własne szczegóły (to nawet wskazane)
Będziemy używać słów takich, jak: koncepcja, wizja, generalnie, w zasadzie, ogólnie, perspektywa, nieograniczone, spontaniczny, teoria
11. Ciekawe wyniki badań* dotyczące tego, jak ludzie podejmują decyzje zawodowe
Niektóre osoby potrzebują kliku przykładów/prób i każdy z nich musi być oparty na innych danych. Liczy się ilość podejść.
Inni potrzebują odpowiedniej długości czasu. Ilość podejść w gruncie rzeczy nie ma znaczenia.
Kolejna kategoria, to ci, którzy za każdym razem podejmują decyzję jak gdyby osobno. Nie ma dla nich znaczenia, jak wyglądała przeszłość i to, czy zdobyliśmy ich zaufanie, czy nie. Istotne jest, czy to, co mają zaakceptować spełnia ich standardy jakości i dokładności. Sposób prezentacji jest tutaj również drugoplanowy.
I ostatnia kategoria, to ci, którzy podejmują decyzje od razu, automatycznie, pod warunkiem, że informacja została im dostarczona w sposób dla nich preferowany (o tym więcej w następnych odcinkach). Takim osobom możemy więc wyjątkowo łatwo coś “sprzedać” pod warunkiem, że wiemy, jakie mają preferencje.
Jak sądzicie, których osób jest statystycznie najwięcej? Otóż wg badań* 52% osób stanowią ci z pierwszej kategorii.
Sesje coachingowe mogą być bardzo pomocne w uświadomieniu sobie swoich własnych preferencji, jak również stylu osób aktualnie dla nas najważniejszych. To z kolei umożliwia nam świadome i elastyczne wybieranie naszych zachowań. Tego, co i jak zrobimy. I tego, czego nie zrobimy w ogóle.
12. Poznaj preferowany sposób pozyskiwania informacji
Każdy z nas ma swoją preferencję związaną z tym, jak pozyskuje informacje. Wg badań* dystrybucja tych preferencji wśród ludzi wygląda następująco:
55% to „wzrokowcy”, czyli ci, których wiodącym zmysłem jest wzrok
30% to „słuchowcy”, czyli ci, którzy przede wszystkim lubią słuchać
12% osób koncentruje się na działaniu. Nie uwierzą, nie nauczą się, jeżeli nie sprawdzą czegoś w praktyce
3 % to „czytelnicy”. Uwielbiają szczegółowe, wydrukowane raporty
Dzięki rozpoznaniu tych preferencji u szefa możemy skuteczniej wpływać na jego decyzje i na jego postrzeganie naszej osoby.
Oto przykłady charakterystycznych reakcji poszczególnych typów na pytanie:
„Skąd wiesz szefie, czy ktoś jest dobrym pracownikiem?”
Coaching, mentoring, rozmowa z doświadczonym doradcą zawodowym mogą być bardzo pomocne w uświadomieniu sobie swoich własnych preferencji, jak również stylu aktualnego szefa. To z kolei umożliwia nam świadomy i elastyczny wybór sposobu prezentowania informacji, umiejętny dobór słów i reakcje adekwatne do sytuacji. Nie stanie się to z dnia na dzień i niewątpliwie wymaga pracy. Nagroda jednak warta jest tego wysiłku.
13. Model relacji interpersonalnych w pracy
Poznajmy zasadę „kotów” i „psów”, która na pozór brzmi infantylnie i banalnie prosto, niemniej jednak jest niezwykle skuteczna w praktyce. Wymaga ona od pracownika odrobiny odwagi lub skłonności do eksperymentowania.
Zacznijmy od “Kotów”. Są to osoby nastawione na utrzymywanie dobrych relacji z innymi ludźmi. Na tym przede wszystkim im zależy. To stanowi dla nich wartość nadrzędną. Z reguły są to osoby łatwo dostępne. Ton ich głosu faluje w zależności od sytuacji. Język ciała w większości przypadków jest dość żywy.
„Psy” to osoby nastawione na cel, na osiąganie rezultatów, na rozwiązywanie problemów. Dla nich wartością nadrzędną jest skuteczność i fakt, że można na kimś polegać. Postrzegane są jako osoby oschłe, czasami wręcz ostre. Ton ich głosu zwykle nie zmienia się. Język ciała jest raczej oszczędny.
Zobaczmy, co dzieje się, kiedy szef jest „Psem”, a podwładny „Kotem”.
Szef chce jak najszybciej uzyskać rozwiązanie problemu. „Kot” stawia na budowanie relacji. Sądzi, że im będzie milszy, im bardziej będzie przytakiwał, tym łatwiej zaskarbi sobie jego względy.
I tu niespodzianka. Nieprawda! W sytuacji, kiedy naszym przełożonym jest ewidentny „Pies” (tylko błagam – nie wchodźmy na ścieżkę niebezpiecznych skojarzeń z płcią żeńską tych stworzeń 😉, nie starajmy się być mili za wszelką cenę. Bądźmy możliwie konkretni i stanowczy.
Takiemu liderowi chodzi o szybkie rozwiązanie problemu – nie o miłą atmosferę. Jeżeli będziemy odpowiadali miękko – uzna nas za osoby słabe. Nie będziemy dla niego równorzędnym (bądź wartym zainteresowania) partnerem.
Lider o takiej charakterystyce lubi też często sprawdzać jak jesteśmy “mocni”. Taka próba sił podnosi mu adrenalinę. Uwielbia tę grę. Dlatego czasami trzeba wytrzymać tę próbę sił. Często po naszej pierwszej stanowczej odpowiedzi może on zareagować równie mocno. To naprawdę dobry znak. Nie wycofujmy się i zostańmy na jego poziomie. Złym sygnałem bowiem będzie sytuacja, w której zupełnie zignoruje naszą opinię.
Pomijam oczywiście sytuacje, kiedy "szefo" ma zły dzień, bądź w ogóle jest niestabilny emocjonalnie i szuka ofiary, na której chce wyładować swoją frustrację. Wtedy najlepiej zejść z drogi takiej nieszczęśliwej osobie.
14. Jak zadbać o swoje zdrowie psychiczne?
Oto kilka sposobów, jak zadbać o swoją równowagę psychiczną:
Relaksacja i medytacja: Regularne ćwiczenia relaksacyjne i medytacja mogą pomóc w redukcji stresu.
Aktywność fizyczna: Regularna aktywność fizyczna poprawia nastrój i równowagę emocjonalną.
Wsparcie społeczne: Rozmowy z rodziną, przyjaciółmi lub terapeutą mogą być niezwykle pomocne.
15. Kiedy warto zmienić pracę?
Jeśli zachowania szefa wpływają negatywnie na Twoje zdrowie i nie widzisz możliwości poprawy sytuacji - przyszedł czas na zmianę miejsca pracy. Tematowi podjęcia tak ważnej decyzji poświeciliśmy osobny artykuł
16. Podsumowanie i dobre wieści na koniec
Toksyczne relacje mogą być prawdziwym wyzwaniem, ale istnieją strategie, które pomagają lepiej radzić sobie z trudnymi sytuacjami. Pamiętaj, że Twoje zdrowie jest najważniejsze, dlatego nie wahaj się szukać wsparcia.
Dobra wiadomość jest taka, że coraz większa część wyższego kierownictwa zaczyna sobie uświadamiać, że stary styl przywództwa pt. "rozkazuj i kontroluj" (ang. command and control) już nie działa. W dzisiejszych czasach dobry szef i skuteczny lider, to osoba empatyczna, charakteryzująca się wysoką inteligencją emocjonalną i świadoma tego, że źródłem sukcesu biznesowego są relacje międzyludzkie oparte na wzajemnym zrozumieniu i szacunku. Jej szczerą intencją jest bezpieczeństwo psychiczne swoich ludzi.
17. Technika Redukcji Napięcia i Uwalniania Emocji - dla Usidlonych
I na koniec jedna technika, która może się przydać w pracy (i nie tylko). Zwłaszcza w sytuacji, kiedy czujesz, że w środku narasta napięcie i jak tak dalej pójdzie – zaraz wybuchniesz. Jeżeli nie masz możliwości zmiany miejsca, np. siedzisz na jakimś beznadziejnym spotkaniu i ładunek negatywnych emocji zaczyna się zbliżać do masy krytycznej, spróbuj … opuścić szczękę 😁 Tak. Po prostu maksymalnie luźno wykonaj „opad szczeny”. Wiem, że to brzmi niewiarygodnie, ale spróbuj. Zobaczysz, co się będzie działo 😀
* Shelle Rose Charvet, “Words that Change Minds”
Zobacz także:
Toksyczna produktywność - czy bierzesz w niej udział?
Comments